1 de julio de 2013

A rapa das bestas

¡TENGO UNAS GANAS DE IR!

Os pongo un fragmento que, aunque esté en gallego, creo que se entiende en él la esencia de esta tradición.

A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO: UNHA FESTA MÁXICO-RELIXIOSA

 

A máis famosa das Rapas celébrase todos os veráns no pobo de Sabucedo (A Estrada). Consta de tres aldeas: Sabucedo, a Devesa, e a Barbeira, cun total de 50 habitantes que chegan a se duplicar as fins de semana.

Trátase dunha festa “máxico-relixiosa”. Pode que nun principio resulte algo raro, pero o fin e o cabo, a relixión maxia é, xa o nome de Sabucedo participa desta característica. A etimoloxía identifica o nome con “sabucus” ou “sambucos”, procedente do  latín, que significa “sabugueiro”, planta de virtudes curativas e que era mirada coma unha árbore bendita.

Non se sabe con certeza cando o pobo de Sabucedo comezou a realacionarse coas bestas. Nos petroglifos da Terra de Montes dos séculos XVIII-VIII a. C. hai gravados nos que aparecen cabalos, moitos con xinetes tratando de dominar o animal, e aínda que se pensa que pode haber unha certa relación , a xente da parroquia segue mantendo a orixe da Rapa nunha lenda oral, que di que houbo unha peste que devastou a bisbarra. Ante esta situación dúas irmás da aldea ofrecéronlle a San Lourenzo dúas bestas se as defendía do mal, e así foi. Mentres durou a peste as dúas irmás refuxiáronse nunha cabana afastada da aldea, e pasando a mesma doáronlle as bestas á Igrexa.

A pesar de non haber datos escritos ó respecto que verifiquen a certeza da tradición oral, consérvanse topónimos coma “O coto da Cabana”, a “Caraballeira das Vellas”, “Fonte das Vellas”… e atopáronse escritos sobre unha peste bubónica na zona que tivo lugar no século XVI. De todos os xeitos os primeiros datos escritos sobre a festa da Rapa (na forma que hoxe ten) son do ano 1682. Esta lenda volve vincular o acto coa Igrexa. Evidentemente, como pasa con tantas outras, a hora de pensar se a Festa terá unha orixe relixiosa ou pagana, ten máis peso a lenda e a tradición da igrexa que o feito de que haxa grabados en pedra de a lo menos mil anos antes de Cristo.


A Rapa das Bestas de Sabucedo, declarada recentemente de Interese Turístico Internacional, segue a tradición dos antergos ó longo dos séculos. O único que mudou dende entón foi a data de celebración. Antigamente facíase no día de Pentecostés, e pode que houbera dúas baixas. Hoxe en día celébrase no verán.

Comeza a festa a madrugada do primeiro sábado de xullo con foguetes a cachón que chaman a xente á misa ou eucaristía da alborada, na que se pide a protección de San Lourenzo para todos os actos que conleva a festa.

Despois de oír a misa os mozos de Sabucedo e outros mozos das parroquias veciñas, así coma numerosos “curiosos da capital”, encamíñanse cara ó monte con cadanseu pau de moca (vara de madeira de carballo que acaba nunha verruga e serve de apoio ou para espantar as bestas) coa fin de xuntar as greas que andan espalladas polos montes de Quireza, Souto, Cuntis, Campo Lameiro… Cada grupo de xente reúne as greas que pode e logo xúntanas no Peón, antes de baixar para a aldea.

Hoxe en día hai no monte animais particulares e animais do “Santo”, que se diferenzan dos demais por teren as dúas orellas cortadas ou fanadas, o que significa algo así coma que os animais son sagrados. Vólvese á relación festa da Rapa-Igrexa. E o mesmo ocorre co feito de que non poida haber máis garañóns, cabalos xefes, que os do Santo.

Polo mediodía, despois de comer o bocadillo e botar un groliño de viño, procédese á Baixa. Os cabalos, dirixidos polos mozos, non tan mozos, e rapaces trotan a paso lixeiro polas subidas e baixadas que os han de levar ata Sabucedo, onde descansarán en Cataroi, un terreo por riba da vila onde poden beber, alimentarse e coller forzas  para soportar con valentía a loita que poucas horas despois manterán cos mozos de Sabucedo. 

Este ano o labor da Baixa vaise levar a cabo no venres, en vez do sábado, coa fin de que os animais  poidan descansar un pouco máis e non se estresen tanto.

A primeira Rapa ten lugar o sábado pola tarde, nun curro de pedra semicircular de recente creación (antes o curro estaba a carón da Igrexa, outro sinal do vencellamento de Festa-Igrexa).

O feito da Rapa non é só cortar as crinas, senón tamén a previa aloita corpo a corpo (home-besta) e a inmobilización do animal. O acto da rapa, que antes máis ca divertir tiña coma fin vender as serdas, comeza co acurramento dunha parte das bestas. Os nenos separarán os potros  (bichiños) para que estes non sexan mancados polos grandes e irse así iniciando na actividade. 

Seguidamente os aloitadores (nos últimos anos tamén algunhas aloitadoras) collen un cabalo (diríxense especialmente ás bestas do Santo: aspecto simbólico-relixioso) e loitan con el corpo a corpo, sen máis aparellos cá súa forza. Esta forma de loitar herdouse de xeración en xeración: dous aloitadores van á cabeza e un ó rabo. Un dos que vai á cabeza debe ser o que salta enriba da besta e cabalga sobre ela. Pouco despois, o segundo da cabeza acode na súa axuda. Cando este chega e se engancha nas crinas dianteiras, o que está subido no équido debe baixar do animal. Ó mesmo tempo o aloitador que vaia ó rabo debe facer unha serie de movementos para intentar desequilibrar a besta.

Este ritual repetirase o domingo pola mañá (día de máis afluencia de xente) e o luns, día no que tamén se procede á marca dos potros, é dicir, á corta das orellas, para así, coas orellas fanadas, quedar “consagrado” e pasar a pertencer á eguada do Santo.

Cara ó mediodía as bestas iniciarán a súa viaxe cara ó alto do monte. “Cada cabalo griñón reagrupará, rinchando, de novo a súa grea e deste xeito a eguada de San Lourenzo de Sabucedo esperará un ano máis a ritual visita ó seu pobo, ó pobo desas xentes de Sabucedo que durante séculos tiveron e seguen tendo a teima de defender contra homes, lobos e lume as súas bestas”.



Un enlace más sobre a rapa das bestas de Sabucedo y algunas fotografías. Pinchad en las leyendas de las imágenes para seguir descubriendo...(a aquéllos a los que les gusta la fotografía, un lugar para visitar)...


Fotografía de Adrián Irago Romero


Fotografía de un pasado
Fotografía de Miguel Vidal

Fotografía de Manuel Matías Marras Ramos
Fotografía de Javier Sa Cordeiro
Fotografía de Fuco Reyes


  

 


Espero que os haya interesado...

20 comentarios:

Douce dijo...

Campu, soy Douce.

De momento tengo 'casa propia' donde no irá casi nadie, pero así podré hablar en mi lenguaje y cómo veo a los humanos.

He leído el texto y alguno otro, he visto tres vídeos para ver esos paisajes preciosos, las 'ceremonias' , la fiesta... Todo eso que me ha gustado, pero no todo.

Te lo cuento en mi 'casa' si te apetece. Estará allí lo que pienso:

http://douce-julio.blogspot.com.es/

Campurriana dijo...

Douce, comprendo lo que dices perfectamente. Debo decir que no he ido nunca a esta "fiesta" pero también debo reconocer que me atrae conocerla por la belleza de las imágenes, de los animales, los hombres...

Me ocurre algo similar con los toros. Mi contradicción eterna...mi atracción y, a su vez, mi amor por los animales. No sé cómo explicarlo. Supongo que tira también esa cercanía con las vidas de nuestros antepasados. Mis abuelos me contaron tantas cosas...

Si voy, no dudaré en reflejar mi opinión aquí. Por lo de pronto, sólo hablo de sensaciones que experimento cuando veo estas imágenes...

Personas que han estado allí me las han retransmitido de una forma tan atractiva que supongo me influirá. Belleza hay sin duda alguna.

Y los fotógrafos se ponen las botas.

Douce, somos así de raritos. Seguramente se podrían hacer las cosas de otra manera, se podría sentir de otra manera. Yo mentiría si te dijese que no me atraen estos caminos en busca de los animales, en contacto con la naturaleza, la gastronomía gallega, las gentes, el comportamiento "primitivo" de los hombres...

Espero poder acudir para rematar mi opinión formada.

mariajesusparadela dijo...

La comparación entre "a rapa" y los toros está un poco fuera de lugar.
En primer lugar, porque los animales vuelven al monte al día siguiente, vivos y sin daño.
En segundo lugar porque se lucha con el cuerpo, no hay ningún tipo de instrumento y es algo así como inteligencia contra fuerza.
La "marca" de los animales es obligatoria, para que cada dueño responda de los daños que los animales puedan hacer, ya que viven sueltos en el monte.
No soporto el maltrato, ni lo disculpo, en ningún ámbito y, si mis animales (caballo, perros, gallinas) hablasen, te dirían el respeto con el que son tratados.
Nunca he ido ni iré a Sabucedo, pero nada que ver con el toreo, a no ser con los "recortadores".
Si hay algo del texto que no entiendas, pregúntame (y no te fíes del traductor de google).

Campurriana Campu dijo...

Maria Jesús, no pretendía comparar en ese sentido ambas "fiestas" precisamente por lo que comentas, que no tiene discusión posible y está a la vista de todos. Me refería más bien a esa belleza (que yo sí que veo) de la lucha animal-hombre, aunque con las diferencias que bien conocemos.

Por mi cuerpo corre sangre gallega y sangre castellana y por eso me llaman la atención y me atraen, en cierto modo, tanto los toros como esta rapa que aún no conozco como debiera para poder opinar. Supongo que algo influye lo que te cuentan, lo que se ha vivido en los lugares que tú identificas como raíces.

En el caso de la rapa, como he podido escuchar en el vídeo, la "marca" es ahora un microchip pero se sigue marcando a los animales para rememorar tiempos pasados.

Yo tampoco soporto el maltrato. Es más complicado que todo eso.

De todas formas, no pretendo convencer a nadie. Los sentimientos muchas veces son inexplicables, incluso para uno mismo. Lo que sí puedo decir es que si no reconociese esto, mentiría.

Gracias por tu amabilidad para traducir el texto. Yo tampoco lo dije en la entrada y si alguien tiene alguna duda nada más que decirlo. Ya somos al menos dos las que nos atreveremos a descifrar, quizá, algún sentido del idioma que, desde luego, seguro que no capta el traductor de Google.

¡Cuánto les queda por mejorar a los traductores!

Buenas noches a todos y gracias, Maria Jesús, por dar tu opinión.



Sergio DS dijo...

De lo que he leído y he podido entender, más la acertada información gráfica, acabo concluyendo que muchas tradiciones nuestra se resumen en la lucha home-besta, donde la "bestia" pocas veces tiene opción de elegir.
Cada vez entiendo menos al "hombre".

Angel Corrochano dijo...

Son tradiciones tan antiguas y "primitivas" (y permíteme la expresión que no quiere ser peyorativa), es esencia pura de vida. Desde luego interesante de ver y fotografiar. Yo me saltaría la misa que no soy de atender religiones de ningún tipo (y ahí no disculpo la tradición)
Lo de los toros ya si que no ...
Muy interesante la entrada Campu
Un fuerte abrazo

jose dijo...

Por Dios! mira que llamar bestias a los caballos...

Campurriana dijo...

Sabía que en este tema habría discrepancias. Son tradiciones demasiado primitivas, aunque hoy somos primitivos de otras formas no menos salvajes...

Creo que se aproxima una ola de calor. ¡Con lo bonito que debe de ser ir a buscar a los caballos!

Saludos a todos.

TORO SALVAJE dijo...

A ver si se atreven a hacerlo con leopardos.

Besos.

Campurriana Campu dijo...

Toro, con algunos los leopardos saldrían corriendo...

Juan Nadie dijo...

Magnífico vídeo divulgativo y estupendas fotografías.
Hay tantas costumbres ancestrales en Galicia que merece la pena conocer...

Pedro Ojeda Escudero dijo...

He de reconocer que siempre me ha atraído esta fiesta y que me he prometido no quedarme con las ganas.
Besos.

Ripley dijo...

pues a mi sí me gustan los toros fijate tu y lo digo siempre bien clarito. Para sufrir hay que ser consciente del propio yo, lo que no quiero decir que lo pasen bien, pero es una lucha noble, estan armados y mas de una vez han causado muertes de toreros, y si contamos el numero de cornadas, costaladas y heridas varias... para mí que dí mis primeros pasos junto a la plaza de toros de las ventas y lugar donde vi mi primera novilla y corrida. es un recuerdo imborrable y festivo y artistico, mágico, ya se que nadie me entenderá y me llamaran facha y asesino, ya te adelanto que no es la primera que lo hacen por gustarme la fiesta nacional.por cierto, un gay, esos que se pasan la vida pidiendo respeto para lo suyo.

y tengo un perro al que adoro y jamas le haría el menor de los daños es en realidad como tu misma dices muy dificil de explicar.

me gusto lo que vi, por cierto.
ritos que se remontan siglos atras en el tiempo. Como el toreo, España no se entiende sin ellos ¿te suenan los toros de guisando? o las corridas de hace 500 años? aquí en la plaza mayor de madrid se hacían muchas. Te suenan las mujeres toreras? hubo una cuadrilla muy famosa al final del XIX no son nada nuevo, ni ninguna excepción, fueron muy famosas.

Por cierto el toro de LIDIA es eso, de LIDIA un animal unico cuya unica razon de existir es ser LIDIADO, de lo contrario no existiria.

besos

Ripley dijo...

quise decir cuadrillas compuestas exclusivamente por mujeres.

Campurriana Campu dijo...

Pues no conocía estas cuadrillas, Ripley. Investigaré...
Y eso. Creo que cada uno es libre de expresar lo que sienta. O debiera serlo.

Ripley dijo...

fueron muy famosas se las conocia como las señoritas toreras. toda la cuadrilla era femenina desde la matadora a las subalternas y la picadora hay fotos de la epoca encantadoras.además de que lo hacian muy bien

a mi me alegran particularmente los éxitos de las mujeres, a ver en que otro pais del mundo se puede decir lo mismo, lo que pasa es que como españoles nos encanta destruir nuestro pasado, sobre todo si es bueno.

¿Sabes quien fue Lili Alvarez? es mi idolo, investiga y lo fliparás en colores, pedazo mujer. y todo en un pais no anglosajón que tanto presumen de derechos y etc. en inglaterra por ejemplo todavia se enseña en los colegios que la primera vuelta al mundo la dieron ellos obviando que 100 años antes un puñado de españoles había realizado tal azaña. en fin busca, lo que te digo. Lili alvarez en google.
besos

Ripley dijo...

http://larazonincorporea.blogspot.com.es/2011/07/de-conchita-cintron-conchi-rios.html

Campurriana Campu dijo...

Muy interesante, Ripley. Lo cierto es que hay mujeres que merecen tanto por haber ayudado a las que vinimos detrás, a las que vendrán...

Hay que tener una sangre especial para enfrentarse a situaciones tan complicadas. Yo reconozco que lo admiro. Las admiro.

alfonso dijo...


También a mi me gustaría ir...
Me saltaría la misa... como Ángel, los dos por los alrededores...

· bicos

· CR · & · LMA ·


Campurriana dijo...

Os buscaría en los alrededores, Ñoco.
;)